Gender- en seksediverse personen

Gender- en seksediverse personen is een koepelterm voor intersekse personen, transgender personen en non-binaire personen. Genderdiverse personen verwijst naar een individueel gevoel met betrekking tot iemands identiteit: voel ik me vrouw, man, beide of geen van beide. Je genderidentiteit hoeft niet samen te vallen met je biologisch geslacht en kan veranderen doorheen de tijd. Transgender personen, of trans mannen en trans vrouwen, voelen zich niet, of niet helemaal, thuis in het geslacht (en de bijbehorende gendernormen) dat hen bij de geboorte werd toegewezen. Wie biologisch als vrouw is geboren en zich ook vrouw voelt, of wie als man geboren is en zich man voelt, noemen we cisgender.
Transgender personen zijn niet hetzelfde als intersekse personen. Men spreekt over intersekse personen wanneer mensen bij de geboorte in mindere of meerdere mate kenmerken van beide geslachten vertonen en zich dus op het biologische spectrum tussen de uitersten ‘man’ en ‘vrouw’ bevinden. Intersekse gaat over biologisch geslacht. Intersekse condities kunnen veroorzaakt worden door een andere constellatie in de chromosomen, of door een ongevoeligheid voor de werking van seksehormonen tijdens de prenatale ontwikkeling (transgenderinfo.be, 2019).
Wetgeving
Op 1 januari 2018 trad de Wet van 25 juni 2017 tot hervorming van regelingen inzake transgenders in werking. Deze wet maakt het voor transgender personen eenvoudiger om het vermelde geslacht op de identiteitsdocumenten te veranderen. Tot eind 2017 kon het geslacht op identiteitspapieren enkel aangepast worden na hormoontherapie en geslachtsaanpassende chirurgie. Sinds 2018 is dit niet langer noodzakelijk om officieel van geslacht te kunnen veranderen. Een persoon kan nu dus op basis van zelfidentificatie kiezen om als man of vrouw door het leven te gaan.
Het Grondwettelijk Hof vernietigde op 19 juni 2019 gedeeltelijk deze Transgenderwet “wegens de discriminatoire behandeling van personen met een niet-binaire genderidentiteit en personen met een fluïde genderidentiteit”. Het Grondwettelijk Hof gaat daarmee onder andere in tegen het feit dat de geslachtsregistratie in de geboorteakte beperkt is tot de binaire categorieën van man of vrouw.
Onderzoek
De Cuypere & Olyslager (2009) berekenden voor Vlaanderen hoe groot het deel van de bevolking is dat in hun leven te maken krijgt met een gendervraagstuk. Deze cijfers liggen op 1 per 2.000 à 1.000 voor trans vrouwen en 1 per 4.000 à 2.000 voor trans mannen. Cijfers uit internationale onderzoeken tonen aan dat ongeveer 0,7% van de geboren mannen en 0,6% van de geboren vrouwen zich psychisch méér het andere dan het eigen geboortegeslacht voelt (transgenderinfo.be, 2019). Het aantal intersekse mensen is moeilijk te bepalen aangezien niet alle vormen (meteen) zichtbaar zijn, en omdat er weinig consensus bestaat over welke vormen onder de noemer intersekse vallen. Omdat niet alle variaties in sekse-kenmerken dezelfde fysieke uitdagingen geven of zelfs worden vastgesteld, loopt het geschatte cijfer zelfs op tot 1,7% van de bevolking (transgenderinfo.be).
Onderzoek naar transgender personen toont aan dat een groot aandeel van hen in de sport te maken heeft met seksisme (Storr et al., 2017). Volgens Elling (2018) is er de laatste jaren veel ten goede veranderd als het gaat om de inclusie van transgender personen en intersekse personen in het Nederlandse sportlandschap, in het kielzog van breder maatschappelijke veranderingen in het naleven van mensenrechten voor transgender en intersekse personen. Elling (2018) meent dat de discussie rondom deelname van transgender vrouwen en vrouwen met een van nature erg hoge testosteronspiegel moeilijk blijft. Enerzijds tijdens de sportbeoefening zelf – waarbij het gaat om fysieke mogelijkheden en het aangaan van een ‘eerlijke’ strijd – anderzijds door letterlijk bloot te gaan in de kleedkamer. Toch geeft Elling (2018) aan dat sportdeelname bevrijdend kan zijn gedurende en na gendertransities, ook op vlak van sociale inclusie, en dat medesporters daarbij begripvol en ondersteunend kunnen zijn.
Beleid en onderzoek naar transgender- en interseksevraagstukken in de sport in Vlaanderen ontstonden pas in de laatste paar jaar. Transgender personen sporten meestal op recreatief niveau, en voornamelijk in een niet georganiseerde setting, dus op eigen houtje en voornamelijk alleen. Fitness en zwemmen zijn de meest verkozen sporten bij deze transgender respondenten. Met betrekking tot de drempels om niet te sporten, blijkt dat heel wat transgender personen zich niet op hun gemak voelen in een sportclub (39.7%) en dat ze bang zijn voor reacties van anderen (36.8%). Niet weten of transgender personen welkom zijn, alsook niet op voorhand weten of kledinghokjes M/V gescheiden zijn, wordt tevens door een kwart van de respondenten als reden aangehaald (Heirweg, Motmans & Scheerder, 2019a; zie ook Heirweg, Motmans & Scheerder, 2019b).
Inclusie
Wat de inclusie van transgender en intersekse personen in de sport betreft, bracht de Vlaamse Ombudsdienst (D’Espallier, 2019) een brochure uit rond gender en sport waarin 13 praktische oplossingen worden voorgesteld. Deze oplossingen spitsen zich toe op toelatingsvoorwaarden, communicatie en handelen, en spanning wegnemen. Transgender mannen zouden niet meer bij de vrouwen mogen deelnemen vanaf het moment dat ze mannelijke hormonen beginnen te gebruiken. Transgender vrouwen daarentegen mogen pas bij de vrouwen deelnemen als ze aan de hormonale voorwaarden voldoen. Dit kan pas wanneer ze het testosterongehalte gedurende minstens 12 maanden onder 5nmol/l -10nmol/l volgens de richtlijnen van het IOC- heeft gehouden. Eind 2021 heeft het IOC de regels echter aangepast waardoor de brochure op dat vlak niet meer actueel is. Het IOC maakte een framework op met een grote focus op inclusie. Er wordt niet langer met een universele regel gewerkt. Gezien de specificiteit van elke sporttak moet elke federatie op basis van dit framework zelf de regels bepalen.
Bijkomend, biedt ook de brochure ‘Transgender personen in de sport’ concrete adviezen voor de sportsector, zeker voor wat betreft de breedtesport (bv. participatie en fair play, coming-out, tegenstanders en uitwedstrijden, sportfaciliteiten en beleid en communicatie vanuit de sportfederatie). De Vlaamse Sportfederatie ontwikkelde een overlegtool om federaties te ondersteunen bij het opmaken van hun beleid.
Voetbal Vlaanderen ontwikkelde een genderdispensatieregeling om personen in transitie de mogelijkheid te geven zelf te kiezen in welke competitie ze deelnemen. Ook andere federaties werken aan een beleid rond de inclusie van gender- en seksediverse personen. In 2022-2023 werkt Out for the Win in samenwerking met het Centrum Ethiek in de Sport, de Vlaamse Sportfederaties en verschillende sportfederaties aan een project om de inclusie van gender- en seksediverse personen in de recreatieve sport te bevorderen.
WAT KAN JE DOEN TEGEN HOMO- OF TRANSFOBIE?
Met enkele kleine tips kan je heel wat doen om het klimaat voor holebi’s en transgender personen in jouw sportclub te verbeteren.
Als bestuurder:
- Maak duidelijke regels en afspraken, zodat er geen twijfel is: holebifobie, transfobie, seksisme of andere vormen van discriminatie kunnen niet bij ons.
- Communiceer duidelijk over het beleid en de acties van de club rond holebifobie, transfobie, seksisme, enzovoort. Zorg er voor dat iedereen achter de acties staat door te luisteren naar feedback van spelers, trainer, ouders en supporters, en de acties aan te passen aan hun commentaar.
- Zijn er incidenten, grijp snel en kordaat in, zodat iedereen die bij de club betrokken is begrijpt waar de rode lijn is.
- Als iemand in de club slachtoffer wordt van pesterijen, ondersteun hem, haar of hun dan.
Als trainer:
- Zorg voor een sfeer waar iedereen zich goed voelt, in of uit de kast.
- Reageer op elke vorm van ongewenst gedrag, hoe klein ook.
- Sanctioneer als de speler ongewenst gedrag blijft vertonen.
- Geef het goede voorbeeld. Maak bijvoorbeeld geen flauwe grappen over seksualiteit, en lach niet mee als sporters of derden flauwe grappen maken over homo’s, lesbiennes, biseksuelen of transgender personen.
Als supporters:
- Reageer op elke vorm van ongewenst gedrag, hoe klein ook.
- Geef zelf het goede voorbeeld.
- Meld incidenten bij het clubbestuur.
Als official:
Ook als official is het belangrijk om te reageren op discriminatie. Lees onze 5 tips hier!
Ontdek ons project
EQUIP
Het Erasmus+ project EQUIP is in 2021 opgestart met als doel om bestaande goede praktijken rond gelijkheid en diversiteit toe te passen in de sportsector. Door het organiseren van workshops en het uitwerken van actieplannen worden sportorganisaties ondersteunt om te werken aan meer inclusie met betrekking tot gender, seksuele oriëntatie, handicap, socio-economische status en etniciteit.
Goede praktijken
Via de knoppen vind je informatie over organisaties, tools en goede voorbeelden met betrekking tot het transgenderthema.
organisatie
Out for the Win
Out For The Win wil de zichtbaarheid van holebi’s, transgenders, queers en intersekse personen in de sport verhogen via online verhalen en jonge atleten de kracht geven zich goed te voelen in hun eigen vel.
organisatie
Çavaria
Çavaria inspireert, stimuleert en ondersteunt verenigingen en individuen die opkomen voor een brede kijk op seksuele oriëntatie, genderexpressie en genderidentiteit. Ze streeft het welzijn na en komt op voor de rechten van homo’s, lesbiennes, bi’s en transgenders in alle aspecten van het dagelijkse leven.
organisatie
WEL JONG
Wel Jong is een vrijwilligersorganisatie met als voornaamste doel dat elke holebi- en transgenderjongere in Vlaanderen en Brussel zich goed en veilig voelt.
organisatie
TRANSGENDER INFOPUNT
Welkom bij het TIP – dé plek voor al je vragen over het transgenderthema. Ook over sport.
organisatie
Merhaba
Merhaba bouwt aan een warme wereld voor alle holebi, transgender en intersekspersonen (LGBTQI) met een migratie-achtergrond.
organisatie
THE EUROPEAN GAY & LESBIAN SPORT FEDERATION
The European Gay & Lesbian Sport Federation (EGLSF) bindt de strijd aan tegen discriminatie op grond van seksuele geaardheid en stimuleert integratie. Het zorgt voor uitwisseling van informatie tussen Europese sportorganisaties en steunt de oprichting van holebi-sportverenigingen.
organisatie
THE GAY & LESBIAN INTERNATIONAL SPORT ASSOCIATION
The Gay & Lesbian International Sport Association is een internationale sport- en mensenrechtenorganisatie dat sportclubs, sportverenigingen en sporttornooien wereldwijd faciliteert.
organisatie
ALLIANTIE GELIJKSPELEN
De Alliantie Gelijkspelen streeft naar een sportomgeving waarin iedereen vrijheid en veiligheid ervaart door bewustwording te creëren en de problematiek bespreekbaar te maken.
organisatie
Pride Sports
Pride Sports zet zich in tegen homofobie in de sport in het Verenigd Koninkrijk en wil de toegang tot sport verbeteren voor alle holebi’s over de wereld.
organisatie
Pride in Sport
Pride in Sport wordt gesteund door de Europese Commissie en is een reeks van projecten en acties om discriminatie in sport tegen holebi’s te bestrijden.
organisatie
JOHN BLANKENSTEIN FOUNDATION
Geïnspireerd door de voormalig topscheidsrechter en homo-activist John Blankenstein, zet de Foundation zich in om de lhbt-acceptatie in de georganiseerde sport te verbeteren.
tools
IOC Framework on Fairness, Inclusion and Non-discrimination
In november 2021 publiceerde het IOC het 'Framework on Fairness, Inclusion and Non-discrimination on the basis of gender identity and sex variations'. Hierin worden verschillende principes opgesomd die als leidraad dienen voor internationale federaties om een reglement op te stellen omtrent de participatie van gender- en seksediverse personen in topsport. Het framework focust sterk op inclusie en slaat daarmee een nieuwe weg in ten opzichte van eerdere IOC reglementen.
tools
Heroes of Football Toolkit
Het Erasmus+ project Heroes of Football wil homofobie in het voetbal aanpakken. De toolkit bevat verschillende video's, richtlijnen en tips om mee aan de slag te gaan. De toolkit is ook in het Nederlands beschikbaar. Er werd ook een app ontwikkeld waarin je zelf ervaart hoe het is om uitgesloten te worden. De app helpt om de drempels waarmee LGBTQI+ sporters te maken krijgen, beter te begrijpen en om de acceptatie te vergroten.
tools
Rapport ‘Genderongelijkheid en heteronormativiteit in de sport’
Ondanks het feit dat er de afgelopen jaren door verschillende actoren in binnen- en buitenland stappen werden gezet, is genderongelijkheid nog steeds een maatschappelijke realiteit, ook in Vlaanderen. Deze uitdaging heeft een impact op alle levensdomeinen. Sport is een van die levensdomeinen en vormt de onderzoekssetting van deze verkennende analyse. Het rapport van ICES rondt af met een beknopte bespreking en drie aanbevelingen voor de Vlaams Minister van Sport en bij uitbreiding de gehele sportsector.
tools
10 praktijkverhalen over sport, gendergelijkheid en seksuele diversiteit
Deze 10 praktijkverhalen over sport, gendergelijkheid en seksuele diversiteit bieden inspiratie, inzichten en concrete tips voor iedereen die betrokken is bij de organisatie en het beleid van sport. Deze praktijkverhalen tonen aan dat gendergelijkheid en seksuele diversiteit in de sport niet zomaar van vandaag op morgen tot stand zal komen maar eerder een continu proces is, van lange adem en van kleine en soms iets grotere stappen. In eerste instantie tonen deze praktijkverhalen aan dat er in de dagdagelijkse praktijk wel degelijk vooruitgang kan worden geboekt zolang gender en seksuele diversiteit in rekening worden genomen.
tools
PUBLICATIE ‘GENDER EN SPORT: HINK-STAP-SPRONG NAAR EEN INCLUSIEF BELEID’
Deze publicatie van Annelies D’Espallier (Genderkamer, Vlaamse Ombudsdienst) behandelt thema’s als het recht om deel te nemen zoals iedereen en de mogelijkheid tot zelfontplooiing, maar ook de zorg om een eerlijke en veilige sportomgeving of competitie. Het onderzoek vertrekt vanuit het gelijkheidsbeginsel en het verbod op discriminatie, toegepast op de sport. Het onderzoek toont dat het concept geslacht aangevuld is met allerlei lagen en veel minder statisch is dan men ooit allicht vermoedde. Het beschrijft de evolutie van de topsportregels gericht op transgenderpersonen en interseksepersonen. Met 13 concrete richtlijnen bij de omgang met gendervariatie, vraagt ze sportclubs om open te staan voor transgenders en interseksuelen.
tools
OVERLEGTOOL TRANSGENDERPERSONEN IN DE SPORT
Deze overlegtool is een hulpmiddel voor sportfederaties om een eigen beleid rond transgendersporters stap voor stap proactief vorm te geven. Zo kan sportdeelname voor transgenders vergemakkelijkt worden en is de sportfederatie voorbereid op mogelijke vragen. Aan de hand van doordachte vragen krijgt je beleid rond transgenderspersonen binnen je sport vanzelf vorm.
voorbeeld
Project LGBTQI+ in sport
Out For The Win en de sportsector slaan de handen in elkaar om samen te werken aan een meer inclusieve sportcontext voor gender en seksediverse personen. Gender- en seksediverse personen vinden moeilijk hun weg in de meestal strikt opgedeelde sportwereld. Ze komen regelmatig in aanraking met discriminatie en onveilige situaties, waardoor ze sportcontexten liever vermijden. Daar wil het project iets aan veranderen door de aanwezige drempels tot veilige en toegankelijke sportparticipatie op recreatief niveau weg te halen.
voorbeeld
Charter en kennisbouwstenen
De Berlijnse sportorganisatie Seitenwechsel ontwikkelde een charter en kennisbouwstenen rond de inclusie van trans, intersekse en non-binaire personen in de sport. De documenten zijn zowel in het Duits als in het Engels beschikbaar.
voorbeeld
Inclusie beleidsdocument
De Canadese voetbalploeg Brams United heeft een beleid rond de inclusie van gender- en seksediverse personen uitgewerkt. Het document is beschikbaar in het Engels.
voorbeeld
Index of Top Policies and Practices
De 'Index of Top Policies and Practices' werd opgemaakt in het kader van het Erasmus+ EQUIP project en verzamelt goede praktijken in de sport gelinkt aan de thema's gender, seksuele oriëntatie, G-sport, socio-economische status en racisme en etnisch-culturele discriminatie. De goede praktijken zijn divers en gaan over participatie, representatie in het bestuur, coaching... Het gaat zowel over bewustmakingscampagnes, workshops als toolkits en sportinitiatieven.
voorbeeld
Genderdispensatieregeling Voetbal Vlaanderen
Voetbal Vlaanderen ontwikkelde de genderdispensatieregeling om iedereen zo lang mogelijk op zijn/haar niveau te laten spelen en dit in combinatie met een faire en integere competitie.
voorbeeld
Verhalen Out for the Win
Out for the Win zet zich in om holebi, transgender, queer en intersekse personen in de sport te normaliseren en jonge sporters de kracht geven zich goed te voelen in hun eigen vel. Op de website verzamelt Out for the Win verhalen van LGBTIQ+ sporters.