Seksueel grensoverschrijdend gedrag
Seksueel grensoverschrijdend gedrag is elke vorm van seksueel gedrag of seksuele toenadering, in verbale, non-verbale of fysieke zin, waarbij niet wordt voldaan aan één of meerdere van zes criteria (wederzijdse toestemming, vrijwilligheid, gelijkwaardigheid, passend bij de context, passend bij de ontwikkeling of het functioneren en geen negatieve impact voor betrokkenen). Lees meer over deze criteria in ‘Het Vlaggensysteem’ of op www.grenswijs.be.
Uit grootschalig onderzoek blijkt dat 17% van de bevraagde Vlaamse volwassenen in hun kindertijd en jeugd minstens één ervaring had met seksueel grensoverschrijdend gedrag in een sportomgeving. De drie meest gerapporteerde ervaringen zijn nafluiten of naroepen, seksistische grappen of seksueel getinte opmerkingen, en ongewenste aanrakingen of handtastelijkheden (Vertommen, 2014).
Verschillende risicofactoren binnen de sportwereld maken extra preventie noodzakelijk om een veilige sportomgeving te garanderen. ICES heeft de voorbije jaren heel wat geïnvesteerd in dit thema via het ‘sport met grenzen’ project.
PREVALENTIE VAN SEKSUEEL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG
In het kader van de overheidsopdracht ‘Ethisch Verantwoord Sporten’ voerde de Universiteit Antwerpen in 2014 een grootschalig onderzoek uit bij 2.044 Vlaamse volwassenen tussen 18 en 50 jaar die tijdens hun jeugd een sport beoefenden. Uit de resultaten bleek dat 17% van hen minstens één ervaring rapporteerde van seksueel grensoverschrijdend gedrag in een sportomgeving voor de leeftijd van 18 jaar. Wanneer we kijken naar de ernst van de meegemaakte ervaringen zien we dat 2% van de respondenten enkel mild, 8% matig en 7% slachtoffer werd van ernstig seksueel grensoverschrijdend gedrag.
Onderzoek uit 2021 biedt bijkomend inzicht in het voorkomen van verschillende vormen van grensoverschrijdend gedrag. Lees er meer over in deze samenvatting en bekijk ook de presentatie.
PLEGERS EN SLACHTOFFERS VAN SEKSUEEL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG
Het onderzoek van Vertommen (2014) leert ons verder dat plegers van seksueel grensoverschrijdend gedrag in een sportomgeving zeker niet enkel begeleiders zijn. Medesporters (dus leeftijdsgenoten), andere volwassenen in de club en zelfs supporters of publiek worden aangeduid als pleger. Het onderzoek ging ook dieper in op kwetsbare groepen. Zo bevestigt het dat jonge sporters van internationaal niveau, met migratieachtergrond, andersvalide en holebi–sporters meer geconfronteerd worden met seksueel grensoverschrijdend gedrag.
Elk onderzoek geeft tevens aan dat seksueel grensoverschrijdend gedrag voorkomt in alle sporten en op elk niveau, en dat er zowel vrouwelijke als mannelijke slachtoffers en plegers zijn. Toch denken veel sportorganisaties dat seksueel grensoverschrijdend gedrag in hun omgeving niet voorkomt. Veel sportclubs weten niet hoe ze moeten omgaan met seksualiteit en ongewenst seksueel gedrag en nemen daarom geen actie.
Mijn dader is ondertussen uit de club gestemd door de leden. Op de laatste vergadering heeft hij nog rustig een pintje gedronken. Hij deed alsof er niets aan de hand was. In zijn aanwezigheid heb ik op het einde kort mijn verhaal gedaan. Die kans had ik ervoor nooit gehad. Zelfs daarna kwam er geen reactie van hem. – Sara
Lees hier het volledige verhaal van Sara.
RISICOFACTOREN BINNEN DE SPORT
De sport kent enkele typische kenmerken die aanleiding kunnen geven tot het ontstaan en voortduren van (seksueel) grensoverschrijdend gedrag.
De macht van een coach of autoriteitsfiguur over zijn sporter kan groot zijn. Dat machtsverschil kan leiden tot een onevenwichtige relatie, wat dan weer een risico op grensoverschrijdend gedrag meebrengt.
Sport is per definitie een lichamelijke aangelegenheid, denk maar aan de instructiegerelateerde aanrakingen. In die op zich normale cultuur van lichamelijkheid kan een sporter niet altijd uitmaken wat aanvaardbaar gedrag is. Een sporter durft ook niet altijd zijn/haar grenzen aangeven.
Jonge topsporters die uren per dag ambitieus bezig zijn met hun sport, vormen een kwetsbare groep. Zo kan bijvoorbeeld de prestatiedruk bij sporters zo groot worden dat alles moet wijken. Het ondergaan van seksuele intimidatie kan op die manier een aanvaardbare opoffering lijken voor de sporter in de hoop op sportief succes.
Sport biedt tot slot ook een aantal gelegenheden die seksueel grensoverschrijdend gedrag makkelijker maken voor mensen met minder goede bedoelingen. Denk aan samen douchen, de verplaatsingen naar wedstrijden en trainingen, jonge kinderen die hulp nodig hebben bij het omkleden, overnachtingen tijdens kampen en stages … Lees hier ons advies voor maatregelen tijdens kampen en sportstages.
Ondanks deze verhoogde risico’s hebben sportorganisaties vaak geen formeel beleid voor hun vrijwilligers. Daardoor zijn sportclubs, die steeds op zoek zijn naar goedkope of vrijwillige medewerkers, aantrekkelijk voor mogelijke plegers. Door kandidaten te vragen om een uittreksel van het strafregister model twee (minderjarigenmodel) te tonen, vermijd je dat je begeleiders zou engageren met een gerechtelijk verleden van (seksuele) feiten gepleegd ten aanzien van minderjarigen. In heel wat gemeenten kan je dit gemakkelijk online opvragen. Lees hier ons advies over het uittreksel strafregister.
Toch zijn het lang niet alleen (mannelijke) coaches die onaanvaardbaar seksueel gedrag stellen ten aanzien van jonge atleten. Uit onderzoek blijkt dat het vaak leeftijdsgenoten zelf zijn die het grensoverschrijdend gedrag stellen. Wees er dus attent op dat grensoverschrijdend of experimenteergedrag vooral tussen jongeren onderling plaatsvindt. In dit geval is er eerder sprake van sociale machtsverschillen en groepsdruk.
Lees ook ons advies over kleedkamergebruik.
Heb je nog meer info nodig over dit thema? Lees dan zeker het antwoord op deze veelgestelde vragen (FAQ).
Bekijk onze video
Ontdek ons project
Iedereen Aan Boord
Iedereen Aan Boord (IAB) is een interventieproject ontwikkeld door Thomas More, samen met partners uit de Vlaamse sport- en welzijnssector. Het doel van IAB is de ontwikkeling van een interventie om seksueel grensoverschrijdend gedrag in de sportclub te voorkomen of tijdig te stoppen.
Safe Sport Allies
Safe Sport Allies (SSA) is een Europees project dat kinderen wil beschermen tegen geweld en misbruik in lokale sportclubs.
Goede praktijken
Via de knoppen vind je informatie over organisaties, tools en goede voorbeelden met betrekking tot het thema seksueel grensoverschrijdend gedrag.
organisatie
HULPLIJN 1712
1712 is de hulplijn van Vlaanderen voor alle vormen van geweld. Je krijgt er advies en/of wordt doorverwezen naar de juiste instanties.
organisatie
ECPAT
De ECPAT neemt wereldwijd acties tegen kinderprostitutie, kinderpornografie, kindertrafiek voor seksuele doeleinden.
organisatie
Child Protection in Sport Unit
De Child Protection in Sport Unit wil de rechten van kinderen beschermen binnen en door sport en sportorganisaties in staat stellen om kinderen in een veilig sportklimaat te laten opgroeien.
organisatie
Centrum Veilige Sport Nederland
Het Centrum Veilige Sport in Nederland is een initiatief van het NOC*NSF dat verantwoordelijk is voor het ondersteunen van sportorganisaties bij de uitwerking van een veilig sportklimaat. Daarnaast kan je ook melding maken van grensoverschrijdend gedrag bij dit centrum.
organisatie
Safe Sport International
Safe Sport International is een internationale organisatie die experts van over de hele wereld samenbrengt rond de aanpak van grensoverschrijdend gedrag in sport. Zij organiseren geregeld webinars, congressen en ontwikkelden ook een online educatietool voor sportclubs.
organisatie
Zorgcentra na Seksueel Geweld
In een zorgcentrum na seksueel geweld kan je terecht als slachtoffer van seksueel misbruik. Je wordt er door de juiste personen opgevangen en begeleid.
organisatie
CHILD FOCUS
Bij Child Focus kan je terecht met meldingen rond seksueel grensoverschrijdend gedrag en digitale media.
organisatie
Sensoa
Sensoa is een kenniscentrum voor seksuele gezondheid en ontwikkeling.
organisatie
vzw Zijn
De Beweging tegen Geweld - vzw Zijn brengt de samenleving in beweging tegen familiaal geweld en seksueel geweld om de spiraal van geweld te doorbreken.
tools
Grenswijs
Deze interactieve website van Sensoa, Icoba en Pimento biedt twee mogelijkheden: enerzijds kan je als organisatie je eigen integriteitsbeleid opmaken via een interactieve tool. Anderzijds kan je het grenswijssysteem (gebaseerd op het vlaggensysteem) gebruiken om de ernst in te schatten van grensoverschrijdende situaties en een goede pedagogische reactie bepalen ten aanzien van de verschillende betrokkenen. ICES werkte ook een aantal sportspecifiekecases uit voor de sportsector. Een handige website voor API’s en ethisch verantwoordelijken binnen jouw sportorganisatie!
tools
Sport met grenzen vlaggensysteem
Het Sport met grenzen vlaggensysteem is een handig instrument om bewust om te leren gaan met lichamelijk en seksueel grensoverschrijdend gedrag in de sport. Aan de hand van zes criteria leer je situaties correct inschatten en beoordelen met een groene, gele, rode of zwarte vlag. De kleur geeft aan hoe je gepast kan reageren. Het vlaggensysteem wil je een houvast bieden om op een begripvolle, maar tegelijk rationele en consequente manier te reageren aan de hand van een duidelijke methode.
tools
Spel ‘Sport met grenzen op jongerenmaat’
Het spel ‘Sport met grenzen op jongerenmaat’ is een leuke tool om met jongeren vanaf 12 jaar het gesprek aan te gaan over seksueel grensoverschrijdend gedrag in de sport. Het spel bevat twee spelvormen en is gebaseerd op de Flirtertwister van Sensoa.
tools
Templates 7 beleidsmaatregelen voor sportfederaties
Een door de Vlaamse Overheid erkende en gesubsidieerde sportfederatie moet zeven beleidsmaatregelen rond integriteit implementeren in hun eigen organisatie. Om sportfederaties hierin te ondersteunen, ontwikkelde ICES verschillende templates van beleidsdocumenten die sportfederaties kunnen aanpassen aan hun eigen organisatie.
tools
Toolkit ‘Grensoverschrijdend gedrag voor sportclubs’
De toolkit helpt sportclubs op weg om een eigen integriteitsbeleid uit te werken op maat van de club. In de toolkit vind je templates, goede voorbeelden en tips hoe je dit kan aanpakken.
tools
UEFA online cursus veilig voetbalklimaat
UEFA lanceerde in partnerschap met Terre des hommes een project omtrent een veilig voetbalklimaat voor kinderen. Zo proberen ze nationale voetbalbonden en hun clubs te helpen bij het versterken van kennis en vaardigheden omtrent de bescherming van kinderen. Het project omvat een toolkit over een veilig voetbalklimaat met vier bijhorende online opleidingen. Deze interactieve cursussen zijn bestemd voor iedereen die met kinderen werkt binnen het voetbal of in dit onderwerp geïnteresseerd is. De online opleidingen zijn vertaald naar het Nederlands via de Koninklijke Belgische Voetbalbond.
tools
I-protect Safe Sport International
I-protect is een online platform dat e-learnings aanbiedt voor zowel trainers, atleten, ouders en sportbestuurders over Child Safeguarding in sport. Het helpt sportclubs om een eigen integriteitsbeleid te ontwikkelen.
tools
Brochure ‘Nooit meer zwijgen’
De brochure ‘Nooit meer zwijgen’ werd geschreven door Evi Verdoodt en Karolien François van het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling en uitgegeven door het Departement Welzijn, Volksgezondheid & Gezin. Ze begeleidt een gelijknamige documentaire van regisseur Bart Beckers, waarin Caroline haar verhaal vertelt. Caroline werd als jonge tiener seksueel misbruikt door de vriend van haar moeder. Jaren later merkt ze dat seksueel misbruik nog steeds gehuld is in een sfeer van taboe die slachtoffers monddood maakt. Daarom wil Caroline met haar verhaal naar buiten treden. De brochure biedt een overzicht van de belangrijkste begrippen, zoals “seksueel grensoverschrijdend gedrag”, “grooming”, “trauma” en “dissociatie” en beschrijft de dynamieken en gevolgen van seksueel misbruik. Verder gaat de brochure ook in op mogelijke stappen om seksueel misbruik te signaleren en aan te pakken.
tools
Website ‘Veilig online’
Op deze handige website van de Gezinsbond en Childfocus vind je webinars over het mediawijs opvoeden van kinderen & cyberpesten, een antwoord op veelgestelde vragen en vormingen in je buurt.
voorbeeld
SPORT RESPECTS YOUR RIGHTS
‘Sport respects your rights’ is een project van de Europese Unie om seksueel geweld en misbruik tegen te gaan. Jonge sporters kregen een platform om de bewustwording bij medesporters en de bredere sportomgeving te doen groeien. Dit gaf hen de kracht om als ambassadeurs van de sociale verandering in gang te zetten.
voorbeeld
Seksueel misbruik campagne
Het Internationaal Olympisch Comité (IOC) heeft op zijn website informatie over seksuele intimidatie, gender intimidatie, seksueel misbruik, homofobie, hazing en bystanding. Er is naast een promotiefilmpje een interactieve module met fictieve getuigenissen voor enerzijds federaties en organisaties en anderzijds atleten en trainers. Dit verhoogt de bewustwording rond het onderwerp. Zij organiseren ook opleidingen over grensoverschrijdend gedrag voor de Nationale Olympische Comités.
voorbeeld
Child Safeguarding in Sport (CSIS)
Het Child Safeguarding in Sport project (CSIS) van de Europese Unie en Raad van Europa wil Europese landen helpen om een effectief kinderbeschermingsbeleid in sport uit te werken waarbij de focus ligt op het installeren van Aanspreekpersonen Integriteit (Child Safeguarding Officers). België is ook betrokken bij dit project.
voorbeeld
Campagne ‘Blijf je stil of praat je erover?’
Het Centrum Veilige Sport Nederland ontwikkelde een campagne om hun meldpunt te promoten. Advertenties, posters en filmpjes zijn beschikbaar voor alle sportverenigingen.
voorbeeld
Veilig voetbalklimaat voor jongeren
Het Belgische voetbal (KBVB, Pro League en Voetbal Vlaanderen) ontwikkelde een actieplan voor elk niveau in het voetbal om grensoverschrijdend gedrag te voorkomen en aan te pakken als het zich voordoet. Het actieplan omvat zowel acties voor het beschermen van nationale jeugdspelers, jeugdspelers binnen profvoetbalclubs en amateurvoetbalclubs.
voorbeeld
Safe at Lommel SK
Voetbalclub Lommel SK, een club binnen de City Football Group, ontwikkelde met de ondersteuning van ICES hun eigen integriteitsbeleid om grensoverschrijdend gedrag op de club te voorkomen en gepast te reageren als het zich voordoet. Verschillende beleidsdocumenten werden ontwikkeld zoals gedragscodes, een fotobeleid, een handelingsprotocol,... Daarnaast kregen alle medewerkers van de club een vorming over omgaan met grensoverschrijdend gedrag en stelden zij een aantal Child Safeguarding Officers aan als aanspreekpunt binnen de club.
